سید محمد خاتمی، (زاده ۱۹۴۳ میلادی، ۱۳۲۲ شمسی) پنجمین رئیس جمهور ایران بود که طی دو دوره بین سالهای ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ ریاست جمهوری ایران را بر عهده داشت.
او به عنوان
رئیس جمهوری اصلاح طلب به ریاست جمهوری انتخاب شد و روز انتخابش (۲ خرداد)
به نامی برای جنبش اصلاحطلبی داخلی در ایران بدل شد. خاتمی در ضمن مبدع
طرحی به نام «گفتگوی تمدنها» بود که در سراسر جهان شهرت بسیاری یافت و با
نام او شناخته میشود. سازمان ملل متحد نیز سال ۲۰۰۱ میلادی را بر اساس این
طرح، سال گفتگوی تمدنها نامگذاری کرد.
پیش از انقلاب
خاتمی روز پانزده مهر
۱۳۲۲ در اردکان در استان یزد متولد شد. پدر او از روحانیون بنام بود و او
نیز از نوجوانی به دروس حوزوی روی آورد و طلبه شد. خاتمی تحصیلات خود را در
رشته کارشناسی فلسفه غرب در دانشگاه اصفهان ادامه داد و عضو هیأت مدیره
انجمن اسلامی این دانشگاه بود. در سال ۱۳۴۸ (۱۹۶۹میلادی)از این دانشگاه
فارغالتحصیل شد و تحصیلات خود را تا سطح کارشناسی ارشد در رشته
علومتربیتی دانشگاه تهران ادامه داد. در سال ۱۳۵۰ (۱۹۷۱ میلادی)، او به قم
بازگشت و دروس عالی حوزوی را تا درجه اجتهاد ادامه داد. در سالهای ۱۳۵۷
تا ۱۳۵۹، با تایید دکتر بهشتی، امامت مرکز اسلامی هامبورگ را بر عهده داشت.
مسؤولیتها در جمهوری اسلامی
پس
از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و سقوط حکومت شاه و قدرت گرفتن
جمهوری اسلامی، او در انتخابات مجلس شورای اسلامی شرکت کرد و به عنوان
نماینده مجلس از اردکان و میبد انتخاب شد. در سال ۱۳۶۰ به فرمان آیت الله
خمینی به سرپرستی مؤسسه مطبوعاتی کیهان گماشته شد و سال بعد از آن در
کابینه میر حسین موسوی، نخست وزیر وقت، به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
انتخاب شد و همین سمت را در کابینه هاشمی رفسنجانی، نیز به عهده
داشت.خامنه ای در اوائل دهه هفتاد ایده مبارزه با انچه تهاجم فرهنگی غرب می
نامید را مطرح ساخت که توسط تمام نهاد های مختلف پیگیری شد، اما خاتمی با
این دیدگاه مخالف بود. پس از مدتی اختلاف بین خامنه ای و خاتمی و مقاومت وی
در برابر بستن فضای مطبوعاتی و کاهش آزادیهای فرهنگی، انتشار طرحی در روی
جلد مجله فاراد که وزارت اطلاعات آنرا کاریکاتور آیت الله خمینی می دانست و
اعتراصات پس از آن توسط طرفداران آیت الله خامنه ای، خاتمی استعفا داد.
او از آغاز دهه ۷۰ مشاور رئیس جمهور و رئیس کتابخانه ملی ایران بود و
همزمان در دورههای دانشگاهی مختلف، اندیشه سیاسی، فلسفه و اندیشه سیاسی
در اسلام تدریس میکرد. در سال ۱۳۷۵ به فرمان رهبر وقت جمهوری اسلامی، آیت
الله خامنهای, به عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی درآمد.
ریاست جمهوری
در
انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۷۶، خاتمی به عنوان نماینده اصلاح طلبان داخلی
شرکت کرد تا با رقیب اصلی، ناطق نوری و سید رضا زواره یی و همچنین محمد
محمدی ریشهری رقابت کند. بر خلاف بسیاری از پیش بینیها، خاتمی با اختلاف
بیش از ۱۳ میلیون رأی با نفر قبل پیروز شد. بیش از ۸۰ درصد واجدین شرایط
(نزدیک به ۳۰ میلیون نفر) در این انتخابات شرکت کردند و خاتمی ۲۰ میلیون
رأی آورد.
دوران
ریاست جمهوری
انتخاب او در ۲ خرداد ۱۳۷۶، دوره جدیدی در
سیاست ایران بود و جنبشی که از دل این قضیه آغاز شد، معمولاً «جنبش دوم
خرداد» نامیده میشود. این در ضمن اولین انتخابات رقابتی پس از پایان جنگ
ایران و عراق بود. پیش از آن آقایان خامنهای و هاشمی رفسنجانی تقریبا بدون
هیچ رقابتی و با اکثریت قاطع به ریاست جمهوری انتخاب میشدند. خاتمی در
سال ۱۳۸۰ و انتخابات ۱۸ خرداد نیز پس از حدس و گمانههای مختلفی در مورد
عدم شرکتش، شرکت کرد. او علت شرکت خود را میل مردم میدانست و این که «نظر
مردم بر نظر خودش ارجح است» و در ضمن در این که از مشکلات نمیترسد و با
گفتن «استادهام چو شمع نترسان ز آتشم، مترسان ز آتشم» وارد عرصه انتخابات
شد. در کنفرانس خبری که حضور خود را در عرصه انتخابات رسماً اعلام کرد، گفت
: «حالا آمدهام، با تکیه بر همان عهد پیشین ...»
وقایع دوران ریاست جمهوری
دوره
ریاست جمهوری خاتمی از سالهای مهم تاریخ سیاسی ایران است و حاوی اتفاقات
بسیاری بود. شعار جامعه مدنی که وی بعد ها از ان بعنوان برداشتی از مدینه
النبی نام برد در کنار توسعه سیاسی از شعارهای اصلی وی بود. در همین راستا
وی انتخابات شورا های شهر و روستا راکه علیرغم تصریح در قانون اساسی جمهوری
اسلامی ، توسط دولت های قبل برگزار نشده بود برگزار کرد، و فعالیت های
فرهنگی ، هنری و سیاسی در فضایی باز تر از دولت های قبل و بعد انجام شد، در
عین حال جناح مقابل ضمن انتقادات پیاپی وزیر کشور او عبدالله نوری را که
از مهره های اصلی کابینه بود با رای عدم اعتماد پس از استیضاح بر کنار کرد.
مهاجرانی وزیر فرهنگ وی نیز یک بار استیضاح شد اما پس از دفاع از عملکرد
خود توانست رای اعتماد مجدد بگیرد.
واقعه مهم دیگر کنفرانس برلین
بود. در جریان این کنفرانس، نهاد هاینریش بل در آلمان از 17 نفر از اصلاح
طلبان، روزنامه نگاران و ملی-مذهبی ها از جمله اکبر گنجی، عزت الله سحابی،
مهر انگیز کار، یوسفی اشکوری،علی افشاری ومحموددولتآبادی دعوت بعمل آورد.
این کنفرانس آغاز ارتباط میان اصلاح طلبان داخل و اپوزیسیون خارج تلقی شد و
مورد مخالفت تندروها در داخل و خارج قرار گرفت. در جریان سخنرانی ها اعضا
حزب کمونیست کارگری ایران به اعتراضات شدید پرداخته و یکی از آنان خود را
نیمه عریان کرد، از سویی تلوزیون دولتی ایران علیرغم مصادف بودن با ماه
محرم 2 شب پیاپی گزیده 30 دقیقه ای از کنفرانس را پخش کرد و روزنامه های
مخالف اصلاحات خواستار محاکمه آنان شدند. شرکت کنندگان در کنفرانس پس از
بازگشت بازداشت شدند و 2 هفته بعد توقیف گسترده روزنامه های اصلاح طلب توسط
دادستانی و بازداشت برخی از روزنامه نگاران سرشناس آغاز گردید.
اما
مهمترین قضیه دوران حکومت خاتمی را میتوان افشا و اعلام رسمی وجود «عوامل
خودسر» در وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی که عامل «قتلهای زنجیرهای» اعلام
شدند، بود.این افشاگری به دستگیری یکی از سرشناسان وزارت اطلاعات به نام
«سعید امامی» منجر شد. او بعدتر و طی یک واقعه مشکوک در زندان خودکشی کرد.
در این واقعه نویسندگانی به طور سیستماتیک به قتل رسیدند از جمله داریوش و
پروانه فروهر، مجمد جعفر پوینده و محمد مختاری. در سطح بین المللی، خاتمی
با مطرح کردن طرح «گفتگوی تمدنها» در سازمان ملل متحد، مطرح شد و او را به
عنوان مبدع این نظریه میشناسند.
دور دوم ریاست جمهوری
خاتمی
در دوره دوم ریاست جمهوری در ضمن تلاش بسیاری برای تصویب لوایح دوگانه
اصلاح قانون انتخابات و تبیین اختیارات ریاست جمهوری داشت که بارها به جرم
مغایرت با شرع و قانون اساسی توسط شورای نگهبان قانون اساسی رد شد. در
اواخر دوران حکومت خاتمی، انتخابات مجلس هفتم برگزار شد که رد صلاحیت
گسترده نامزدهای اصلاح طلب از سایر مشکلات او بود.
پس از ریاست جمهوری
خاتمی
پس از پایان دوران ریاست جمهوری نیز فعالیتهای خود را ادامه میدهد. او
مؤسسه باران, بنیاد آزادی و آبادانی ایران را تأسیس کردهاست و هنوز
مسؤولیت کانون گفتگوی تمدنها را نیز به عهده دارد.
جنجال سفر به آمریکا
پس
از دریافت روادید ویزای ورود به آمریکا، برای رئیس جمهور سابق جمهوری
اسلامی ایران در اواخر ماه اوت سال ۲۰۰۶ برخی از خانوادههای قربانیان
کشتارهای سیاسی جمهوری اسلامی از جمله خانواده علی اکبر سعیدی سیرجانی،
ادیب، پژوهشگر و نویسنده ایرانی از وی به عنوان رئیس سابق دولت جمهوری
اسلامی در دادگاههای آمریکا اقامه دعوا و شکایت کردند. در داخل نیز عدهای
از جمله فاطمه رجبی، همسر سخنگوی دولت احمدی نژاد، غلامحسین الهام، خاتمی
را متهم به نوکری اجانب نموده و خواستار خلع لباس روحانیت از وی شد. محمد
علی ابطحی هم در واکنش، این سخنان را ناشی از وحشت اصولگرایان از جریانی به
نام «کابوس خاتمی» خواند
سفر به بریتانیا و اعتراض مخالفان
خاتمی در
اواخر سال ۲۰۰۶، به دعوت چند نهاد و دانشگاه برای چند سخنرانی عازم
بریتانیا شد.
او ابتدا در دانشگاه سنت آندروز اسکاتلند در شهر فایف
سخنرانی کرد و ضمن افتتاح مرکز ایران شناسی آن دانشگاه، دکترای افتخاری از
این دانشگاه دریافت کرد. همزمان با سخنرانی او تظاهراتی اعتراضی از طرف
مخالفان جمهوری اسلامی در بیرون سالن برگزار میشد که خواهان دستگیری و
محاکمه خاتمی به جرم فعالیتهای ضدانسانی و سرکوب مخالفان در دوره ریاست
جمهوریاش بودند. حزب کمونیست کارگری ایران، فدراسیون سراسری پناهندگان
ایرانی، سازمان جوانان کمونیست، سازمان آزادی زن، حزب کمونیست کارگری
ایران-حکمتیست و گروهی به نام «سازمان دمکراتیک - ضد امپریالیستی ایرانیان
در انگلستان» از فراخوان دهندگان این تظاهرات بودند. از بین تظاهرکنندگان
رسانهها با شخصیتهایی همچون مریم نمازی (از دفتر سیاسی حزب کمونیست
کارگری) و سیروان قادری (از فعالین حزب کمونیست کارگری و فدراسیون
پناهندگان ایرانی) مصاحبه کردند و عکس آخری در گزارش انگلیسی سایت بی بی سی
قرار داشت.
خاتمی سپس به مرکز چتم هاوس در لندن برای سخنرانی رفت
که اینجا با تظاهرکنندگان بیشتری از سازمانهای مختلف مواجه شد. مجموعاً
حدود ۱۰۰ نفر از حزب کمونیست کارگری ایران، سازمان مجاهدین خلق ایران،
فدراسیون سراسری پناهندگان ایرانی، حزب دموکراتیک خلق الاحواز و گروههای
مختلف سلطنت طلب در این تظاهرات علیه خاتمی حضور داشتند و خواستار دستگیری و
محاکمه او بودند. این تظاهرات به شدت توسط پلیس کنترل میشد.
خانواده و بستگان صاحب نام
پدر
او روح الله خاتمی موسس مدرسه علمیه اردکان و امام جمعه شهر یزد است. همسر
او زهره صادقی خواهر زادهٔ امام موسی صدر است. او از همسرش، دو دختر به
نامهای لیلا و نرگس و پسری به نام سید عمادالدین دارد. از سایر بستگان
مشهور او میتوان به برادرش محمدرضا خاتمی (از رهبران جبهه مشارکت) اشاره
کرد. محمدرضا خاتمی در ضمن با نوه روح الله خمینی, زهرا اشراقی, ازدواج
کردهاست.
منبع
ویکی
پدیا
از خاتمی کلا خوشم می یاد!